KUIFJE IN ROEMENIË (Pt 2)

Eind 2014 ging ik naar Boekarest om een Roemeense versie van het programma Breekijzer op te starten. Zie vorige column van 11/1/2020.

Het exporteren van een succesvol tv-programma is geen sinecure. Als een format wordt verkocht (de natte droom van elke producent) zijn daar altijd strikte voorwaarden aan verbonden. De financiële en juridische aspecten zijn ingewikkeld maar te overzien, het inhoudelijke en redactionele gedeelte is complexer. Een programma laat zich zelden op een copy/paste manier verplaatsen naar een ander land of taalgebied. 's Lands grootste transporteur van tv-concepten, John de Mol, heeft daar voortdurend mee te maken.

Zelfs bij het uitwisselen van programma's tussen Nederland en Vlaanderen loop je al snel tegen subtiele culturele verschillen en gevoeligheden aan. Het is dus standard procedure dat, als een format eenmaal is verkocht, iemand namens de rechthebbende producent aanwezig is om alles op te starten en te begeleiden. En nog belangrijker, het dna van het originele concept te bewaken. Alle aspecten van een verkocht programma staan nauwkeurig beschreven in een zgn. production bible. Inderdaad een vuistdik werk met meer dan tien geboden. Toch gebeurt het regelmatig dat de zender die de rechten heeft gekocht na een tijdje aan de haal gaat met het oorspronkelijke idee en afdwaalt naar onbekende gebieden. De hoeder van het origineel moet iedereen dan weer op het rechte pad zien te krijgen. Toen ik medio november 2014 mijn kamp opsloeg in Boekarest om de Roemeense versie van Breekijzer op te starten begon ik met een schone lei. Het enige dat ik had was een mooi corner office, een presentator en een redactie van vijf jonge mensen die "uitgeleend" waren door de nieuwsredactie van Prima TV, de commerciële zender waar het programma zou worden uitgezonden.

corner office

Presentator Mihai Ursu

redactie

Ik had een krappe zes weken de tijd voordat de eerste uitzending van Revendicare gepland stond. Want dat was de programmatitel die men had gekozen. Revendicare betekent "claim". Ik ben er tot op de dag van vandaag niet uit of dit de goede titel was. De letterlijke vertaling van "breekijzer" (ranga) klonk volgens mij veel beter en krachtiger. Maar ik besloot wijselijk niet meteen de archetypische Hollandse Betweter uit te hangen.

Mijn eerste actie was met de kersverse redactie een aantal oude afleveringen van Breekijzer terugkijken, die speciaal voor dit doel waren ondertiteld in het Roemeens. 

Het primaire doel: mijn team vertrouwd maken met belangrijke bouwstenen als camerawerk, tempo, muziek, tone of voice (het ene moment rustig en bedachtzaam, het andere moment confronterend) en montage. Al tijdens deze viewings bespeurde ik iets wat mij later de nodige hoofdbrekens zou kosten. Ik had gehoopt dat deze generatie jonge Roemenen, ruim vijfentwintig jaar na het einde van de verstikkende Ceausescu-dictatuur, iets minder respect voor autoriteiten, officials en ambtenaren zou hebben. Maar met nauwelijks verholen verbazing zagen ze Pieter Storms, gefilmd door ondergetekende, over hekjes klimmen, voorlichters opzij duwen en willekeurig deuren open trekken op directie-etages.

viewing van origineel materiaal

Hun verbazing en reacties ("Well, these tactics could cause some serious problems here!") deden bij mij een alarmbelletje afgaan. Ik bevond mij meteen in een spagaat aangaande de Breekijzer-methode. Enerzijds ben ik bekend met de observaties van buitenlanders van een aantal typisch Nederlandse eigenschappen: recht-voor-z'n raap, ongeduldig, anti-autoritair en nul tot weinig respect voor protocol. Trekjes en reflexen waarvoor in elk handboek over zaken-doen-in-het-buitenland wordt gewaarschuwd.

Anderzijds moest ik deze dubieuze karaktertrekken met verve overbrengen aan mijn kersverse presentator en redactie om het programma te laten slagen. Na een aantal afleveringen getoond te hebben, was in mijn ogen het scenario van een standaard item duidelijk: Gedupeerde is onrecht aangedaan door instantie of bedrijf (de Vijand) en wordt voortdurend afgepoeierd. Presentator interviewt Gedupeerde thuis, probleem wordt helder en compact voor het kijkertje geformuleerd en vervolgens gaan we, met Gedupeerde aan de hand, met piepende banden on the road op weg naar de Vijand. Aldaar confrontatie met draaiende camera. Presentator gaat verbaal een robbertje knokken met tegenstribbelende Tegenpartij die uiteindelijk zwicht voor alle argumenten en mogelijk publicitair gezichtsverlies. Zaak wordt geschikt, everybody happy. Tot zover de theorie. Maar de praktijk is natuurlijk weerbarstiger. Zelfs in Nederland ging men destijds, na vermakelijk gestuntel en onwennigheid met deze manier van tv maken, steeds vaker met de hakken in het zand en duurde het steeds langer voordat zaken werden opgelost of geschikt. Voor een producent natuurlijk een logistieke en financiële nachtmerrie.

De volgende fase in het proces was om mijn Roemeense redactie te leren geschikte onderwerpen te filteren uit de berg brieven die een eerste oproep op Prima TV had opgeleverd. Een mogelijke zaak moest aan een aantal voorwaarden voldoen. Het was bijvoorbeeld cruciaal dat de Gedupeerde zelf eerst de nodige moeite had gedaan zijn/haar probleem op te lossen. Verder, misschien nog belangrijker, moest het probleem de kijker thuis bekend voorkomen (huurperikelen, onwillige ambtenaren op het stadhuis, verzekeringskwesties, uitkeringen die niet betaald werden etc). Het hielp zeker als het "slachtoffer" sympathiek overkwam. Deze laatste eigenschap is moeilijk te definiëren of te ensceneren, maar is niet onbelangrijk. Als het kijkertje denkt: "Je hebt het er zelf naar gemaakt met je chagrijnige kop" dan ben je als programmamaker al verslagen en wordt de afstandsbediening je grootste vijand.

Ook moest ik uitentreuren uitleggen dat bijvoorbeeld een sputterende koelkast, gekocht bij een kleine zelfstandige middenstander, niet rechtvaardigt dat je met getrokken camera binnenstormt. Het moest altijd gaan om grote instellingen, meedogenloze concerns (verzekeringsmaatschappijen, waar ook ter wereld zijn notoir gehaaid in het laten bungelen van hun klanten) en nukkige ambtenaren. Naast diverse mondelinge briefings besloot ik ook een ouderwetse muurkrant bij te houden. In de lift en op een prominente plek in de redactieruimte hing ik om de paar dagen The Mulder Times op met daarop teksten als: "THINK TELEVISION! THINK STORYTELLING! En: "Every important step of the process should be captured on camera & sound!"

Deze chocoladeletterkoppen waren noodzakelijk omdat ik met steeds grotere verwondering moest constateren dat de jonge redacteuren weliswaar begaan waren met het oplossen van problemen van de gemangelde Roemeense medemens, maar dat ze in hun enthousiasme vergaten dat een en ander gefilmd moest worden. "Martin, good news," riep redacteur Simona geestdriftig, "I made a few phone calls. The problem with Mr Petescu's car insurance is solved!" Heel fijn voor mijnheer Petescu, maar we hadden überhaupt nog geen minuut materiaal gedraaid van deze case. Nog vier weken tot de eerste uitzending...

Wordt vervolgd

© 2020 Martin Mulder

­---------------------------------------------------------------------------

Met dank aan Emilia van Heuven